Jawor to niezwykłe miasto położone w województwie dolnośląskim położone nad Nysą Szaloną, Jawornikiem i Paszówką. Znajduje się w samym sercu Dolnego Śląska, na Równinie Jaworskiej, będącej częścią Równiny Chojnowskiej.
Ponieważ Jawor nie należy do bardzo znanych miast, wielu może się zastanawiać co warto zobaczyć w Jaworze?
Otóż Jawor uzyskał prawa miejskie prawdopodobnie już w XIII wieku. Z tego względu miasto to posiada bardzo bogatą historię oraz całą masę zabytków, które z pewnością warto zobaczyć.
To na pozór malutkie miasto przez wiele stuleci swego istnienia był stolicą księstwa świdnicko-jaworskiego. Księstwo to istniało od 1290 do 1741 roku. Stolicami połączonego księstwa były Świdnica i Jawor. Obie dzielnice posiadały własne herby. Symbolem księstwa jaworskiego była biało-czerwona szachownica. Do wybuchu wojny trzydziestoletniej (1618-1648) było to najpotężniejsze i najbogatsze księstwo na Śląsku.
Oto lista kilku miejsc, które warto zobaczyć w Jaworze:
Rynek
Centralny punkt miasta jakim jest Rynek, ma kształt prostokąta o wymiarach 140×65 m. Wypełniony jest on przepięknymi, zabytkowymi kamienicami. Najstarsze kamieniczki znajdują się w pierzei południowej. Natomiast wschodnia część placu została niestety zniszczona w 1945 roku. Mimo, że odbudowano ją w latach 60 XX wieku widać, że nie jest to w pełni zabytek.
Cudowne kamieniczki otaczają neorenesansowy ratusz stojący w samym centrum Rynku. Sama budowla powstała już w XIV wieku, jednak kilka stuleci później, w XIX wieku całkowicie spłonęła. Na szczęście Ratusz wiernie odtworzono i można się nim zachwycać tak, jak oryginałem. Na uwagę zasługują okna Sali Rajców, które zdobią piękne witraże wykonane w 1897 roku w Berlińskim Instytucie Witraży.
Kolejnym miejscem, do którego można zajrzeć, będąc na rynku, jest baszta Strzegomska, pochodząca jeszcze ze średniowiecza. Wieża ma wysokość 24 m i jak sama nazwa wskazuje, broniła bramy wiodącej w stronę Strzegomia. Basztę nazywano powszechnie „grubym i łysym olbrzymem”. Nic dziwnego, wieża ma dość specyficzny kształt. Od połowy XVI wieku służyła jako więzienie, a pod koniec wieku XVIII przemianowana została na prochownię.
Wartą uwagi budowlą jest również pobernardyński zespół klasztorny. Składa się on z klasztoru i kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, pochodzącego z XV wieku. W latach 1565-1638 w budynku klasztornym mieściła się szkoła protestancka. Natomiast od lat 60. XX wieku klasztor stanowi siedzibę Muzeum Regionalnego w Jaworze.
Zwiedzając rynek w Jaworze, warto zobaczyć dom pod numerem 24, pochodzący z przełomu XVIII i XIX wieku. Mieszkała tam poetka i powieściopisarka Henrietta Hanke z Arndtów. Uważana jest za jedną z najpopularniejszych powieściopisarek pierwszej połowy XIX wieku. Została pochowana w Jaworze, lecz jej grób znikł z tutejszego cmentarza około roku 1970.
Kościół Pokoju
Wpisany na światową listę UNESCO Kościół Pokoju, jest jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc w Jaworze. To piękna drewnianą budowlą o konstrukcji szachulcowej. Został wybudowany w XVII wieku według projektu Albrechta von Säbischa.
Kościół wyróżnia się nie tylko swoją konstrukcją i materiałami, ale przede wszystkim wysokiej jakości dekoracjami i wystrojem wnętrza. Budowla powstała z materiałów nietrwałych: drewna, słomy i gliny. Szczególnie kontrastowe do zewnętrznego wyglądu, jest barokowe wyposażenie wnętrza: ołtarz, ambona i chrzcielnica. Wszystkie elementy konstrukcyjne pokrywają polichromie o fantazyjnych motywach i zwiniętych wici roślinnych.
Kościół Pokoju wyróżnia się na tle sztuki europejskiej II połowy XVII w. ze względu na swą unikatowość i wysokie walory artystyczne. Każdego roku od maja do września w kościele organizowane są Koncerty Pokoju. Warto wybrać się na któryś z nich i doświadczyć połączenia muzyki z pięknem wnętrza ewangelickiego kościoła.
Zamek Piastowski
Budynek pochodzi z I połowy XIII wieku. Jego fundatorem był Radosław z Bolesławca, prawdopodobnie kasztelan jaworski. Zamek został gruntownie przebudowany latach 1663-1665. Siedzibę zamieszkiwali książęta jaworscy oraz świdnicko-jaworscy. Pod koniec XVII wieku zamek przejęli starostowie, królowie i namiestnicy czescy. W trakcie zaborów, gdy Jawor należał do Prus, Zamek zamieniono na przymusowy zakład pracy i więzienie. W czasie II wojny światowej w zamku więziono uczestniczki ruchu oporu z Francji i Norwegii. Status więzienia utrzymywano aż do 1956 roku.
Warto zaznaczyć, że w budynku goszczono bardzo ważne osobistości – króla Władysława Jagiellończyka, a następnie Marysieńkę Sobieską. Trudno się dziwić. Zamek Piastowski był kiedyś prawdziwie piękną rezydencją. Do ciekawostek należy, że XVII-wieczna przebudowa dokonana przez starostę von Nostitza miała upodobnić zamek do rezydencji cesarskiej w Wiedniu. Von Nostitz przeniósł tutaj swoją bibliotekę. Miał w niej rękopis „De revolutionibus orbium celestium” Mikołaja Kopernika, który jednak po jego śmierci wywieziono do Pragi.
Pozostałe zabytki w Jaworze
Kościół św. Marcina
Gotycki kościół z XIII wieku. Zbudowany został z kamieni polnych i posiada bardzo charakterystyczną, czworokątną wieżę. Wiele dekoracji kościoła, jak i sama architektura pochodzą z okresu gotyku, jednak większość wnętrza zostało ozdobione w stylu barokowym. Warto znaleźć gotycki portal z tympanonem, który znajduje się w południowej ścianie. Został na nim przedstawiony św. Marcin na koniu, który dzieli się z żebrakiem
swoją rycerską szatą. Drugi portal pochodzi z XVIII wieku i jest wykonany w pięknym, późnorenesansowym stylu.
Mury miejskie
A właściwie to ich fragmenty. Niegdyś miasto okalał wspaniały ciąg kamiennych murów, który zawierał cztery bramy: Bolkowską, Legnicką, Złotoryjską i Strzegomską-Targową. Mury powstały prawdopodobnie pod koniec XIII w. jako inwestycja ks. Bolka I.
W czasie wojny trzydziestoletniej miasto zajęli Szwedzi, co doprowadziło do zniszczenia murów w 1648 roku podczas odbijania miasta przez Austriaków. Od tamtego czasu mury popadły w ruinę, z której nigdy już w pełni nie zostały podźwignięte. W XIX wieku zostały w większości rozebrane. Do dziś przetrwały tylko ułamki, w tym baszta Strzegomska z XIII/XIV wieku oraz XVI-wieczna basteja Anioła.
Teatr Miejski
Teatr powstał w 1799 jako „Stadttheater”, przez przebudowę gmachu mieszczącego wcześniej ławy obuwnicze i chlebowe. Teatr funkcjonował do 1850 roku. Niestety ze względu na zły stan budynku musiano wstrzymać spektakle. Teatr zaczął na powrót funkcjonować od 1875 roku.
Od 1933 roku teatr był siedzibą „Dolnośląskiego Teatru Krajowego”, który grał w licznych polskich miejscowościach. Był to typowy objazdowy teatr regionalny, który pokazywał spektakle od Jawora, Bolkowa, Chojnowa, po Kamienną Górę, Lubawę, Lubawkę, a nawet Szprotawę. Po II wojnie światowej działalność teatru znów podupadła.
Dopiero w latach 90. XX wieku teatr odżył i nabrał dawnego blasku. Budynek poddano gruntownemu remontowi. Salę teatralną udekorowano w stylu neobarokowym. Kolejne remonty i odświeżenie nadeszły w XX wieku. Dzięku temu Teatr Miejski w Jaworze jest jedną z ważniejszych siedzib kulturalnych na Dolnym Śląsku, a nawet w całej Polsce.
Jak widać, jest wiele zabytków, które warto zobaczyć w Jaworze. Miasto może się poszczycić naprawdę ciekawą historią i dziedzictwem.